W reakcji na stanowisko organizacji Reporterzy bez Granic oraz w związku z alertem na platformie Rady Europy zgłoszonym przez brytyjską organizację Article 19 w sprawie prokuratorskiego postępowania dotyczącego publikacji Katarzyny Włodkowskiej, reporterki „Dużego Formatu” (dodatku do „Gazety Wyborczej”) CMWP SDP zwraca uwagę, iż sygnalizowane przez w/w organizacje zagrożenie wolności słowa w Polsce nie występuje, a polski system prasowy oparty na wolności słowa i swobodzie dostępu do informacji oraz wolności wypowiedzi funkcjonuje prawidłowo. CMWP SDP publikuje stanowisko w tej sprawie ponieważ z nieznanych nam przyczyn organizacje międzynarodowe zajmujące się mediami i wolnością słowa nadały jej duży, międzynarodowy rozgłos, który przypisuje tej sprawie o wiele większe znaczenie, niż ma ona w rzeczywistości .
Red. Katarzyna Włodkowska w styczniu br. w „Dużym Formacie” opublikowała reportaż w którym napisała, że zabójca prezydenta Pawła Adamowicza, Stefan W. określał się jako przeciwnik partii Platforma Obywatelska, a także, że kalkulował, w jaki sposób miałby wcześniej wyjść z więzienia. Zacytowała też sądowe opinie psychiatryczno-psychologiczne z akt sprawy, a na podstawie anonimowych wywiadów i źródeł bliskich policji i oskarżonemu mordercy red. Włodkowska poinformowała, że prokuratura nie przeprowadziła dokładnego dochodzenia w sprawie jego motywów. W związku z tym w lutym b.r. Gdańska Prokuratura Okręgowa wszczęła postępowanie, ponieważ w jej ocenie artykuł zawierał elementy z dochodzenia, które nadal są objęte tajemnicą śledztwa. Reporterka uważa, iż prokuratura chce w ten sposób ją zastraszyć lub spowodować, by zdradziła prokuraturze nazwiska swoich informatorów.
21 lutego br. na platformie Rady Europy został opublikowany alert w sprawie śledztwa wszczętego przez gdańską prokuraturę po tekście Katarzyny Włodkowskiej. Takie alerty publikowane są, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo mediów lub dziennikarzy w jednym z państw członkowskich Rady Europy. Na alert te powołuje się później także w swoim piśmie do prokuratury Rzecznik Praw Obywatelskich.
27 lutego b.r. Organizacja Reporterzy Bez Granic oświadczyła, iż bierze w obronę reporterkę „Dużego Formatu” ze względu na wszczęte w sprawie jej publikacji śledztwo. Decyzja o wszczęciu dochodzenia wobec niej to eskalacja zastraszania przez polski system sądowy niezależnych mediów i dziennikarzy – oceniła organizacja.
W związku z powyższym CMWP SDP stanowczo zaprzecza, iż postępowanie prokuratury to „eskalacja zastraszania przez polski system sądowy niezależnych mediów i dziennikarzy” i by zagrożone było bezpieczeństwo mediów lub dziennikarzy. Samo postępowanie prowadzone przez prokuraturę nie oznacza naruszenia zasady wolności słowa, ponieważ w Polsce podmiotem posiadającym kompetencje do zwolnienia świadka z tajemnicy zawodowej (m. in. dziennikarskiej, lekarskiej, notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego) jest wyłącznie sąd i może to zrobić tylko wówczas, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.
Tryb zwolnienia świadka z tajemnicy dziennikarskiej, medycznej i innych analogicznych tajemnic zawodowych jest uregulowany w art. 180 § 2 k.p.k., który stanowi: „§ 2. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.”
Na gruncie powyższej normy prawnej podmiotem posiadającym kompetencje do zwolnienia świadka z tajemnicy zawodowej jest sąd. W odniesieniu do tajemnicy dziennikarskiej jest to dopuszczalne jedynie w ograniczonym zakresie, bowiem w myśl art. 180 § 3 k.p.k.: „§3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.”
Działanie organizacji RWB i Alert 19 jest więc co najmniej przedwczesne, tym bardziej, że postępowanie prokuratorskie, jakie wszczęto po publikacji „Dużego Formatu” ma charakter rutynowy. Z wydawaniem oceny na jego temat należy poczekać do jego zakończenia .
CMWP SDP przypomina także, iż wielokrotnie podnosiło w swoich stanowiskach problem braku obiektywizmu i rzetelności przy ocenianiu poziomu wolności prasy w Polsce przez niektóre organizacje międzynarodowe. Przykładowo w stanowisku z 2 marca 2017 r., z 22 czerwca 2018 r., czy w stanowisku z 23 kwietnia 2019 r. CMWP SDP protestowało przeciwko włączaniu Polski przez organizację RWB do grupy państw, w których występują „wyraźne problemy z poszanowaniem wolności prasy”. Według tej organizacji poziom wolności mediów w naszym kraju jest obecnie najniższy od dekady, Polska została sklasyfikowana na 59 miejscu (na 180 ocenianych państw), a od czterech lat systematycznie jest w tym rankingu umieszczana coraz niżej. CMWP SDP wielokrotnie zwracało uwagę , iż materiał badawczy jaki poddawany jest analizie w czasie tworzenia tego rankingu jest wycinkowy i subiektywnie wyselekcjonowany i sprawia wrażenie, iż jedynym kryterium jego doboru jest udowodnienie niekorzystnej dla Polski tezy.
W ocenie CMWP SDP niska pozycja w rankingu RWB jest krzywdząca, ponieważ nie odzwierciedla sytuacji rzeczywistej. System prasowy w Polsce zabezpiecza wolność mediów w sposób wystarczający i analogiczny jak w krajach o ugruntowanej demokracji.
Reporterzy bez Granic ( fr. Reporters Sans Frontières, RSF, ang. Reporters Without Borders, RWB) to międzynarodowa organizacja pozarządowa propagująca i monitorująca wolność prasy na całym świecie, założona we Francji w 1985 r. Ranking “wolności prasy” jest przygotowywany przez nią od 2002 roku. Aktualnie opiera się on na analizie ankiet wysyłanych do wybranych przez RWB przedstawicieli mediów w 180 krajach wymienionych w rankingu. Nie ma wśród nich przedstawicieli najliczniejszej i najstarszej organizacji dziennikarzy w Polsce – Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, ani przedstawiciela Centrum Monitoringu Wolności Prasy, organu SDP, którego zadaniem jest m.in. publiczne zajmowanie stanowiska i udzielanie pomocy dziennikarzom w przypadkach zagrożenia wolności słowa.
dr Jolanta Hajdasz
dyr. CMWP SDP
Warszawa, 9 marca 2020 r.
