Europejska Konferencja Anty -SLAPP 2024. Nasza relacja

Chcę zaapelować o większy pluralizm i włączenie do europejskich raportów także spraw dotyczących mediów prawicowych i  konserwatywnych.  Procesy typu SLAPP dotyczą wszystkich dziennikarzy, nie tylko liberalnych i lewicowych. Apeluję, by zacząć je także dostrzegać – powiedziała Jolanta Hajdasz, prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i dyrektor CMWP SDP podczas II Europejskiej Konferencji Anty – SLAPP, jaka odbyła się 14 listopada b.r.  w Strasburgu. Konferencję zorganizowało Europejskie Centrum Wolności Prasy i Mediów (ECPMF) oraz Koalicja Przeciwko SLAPP-om w Europie (CASE) pod patronatem Parlamentu Europejskiego. Wzięło w niej udział ponad 200 uczestników z kilkudziesięciu krajów Europy  i Stanów Zjednoczonych.

W czasie konferencji charakterystyczną historię swojego procesu typu SLAPP przedstawił Parcival Weijnen, niezależny dziennikarz śledczy z Holandii, współzałożyciel Investigative Collective Spit, spółdzielni non-profit utworzonej przez ośmiu niezależnych dziennikarzy śledczych. Dla holenderskich i międzynarodowych mediów Parcival Weijnen pisał artykuły na temat rybołówstwa, przestępstw finansowych, finansów publicznych i korupcji na rynku nieruchomości. Publikacja, za którą wytoczono mu proces dotyczyła transakcji, w ramach której amerykański miliarder George Soros kupił 600 holenderskich domów socjalnych, a dwa lata później sprzedał te domy z ogromnym zyskiem. Po publikacji notariusz, który zamknął transakcję z Sorosem, wszczął pozew przeciwko Parcivalowi i drugiemu autorowi tekstu oraz  tygodnikowi, który opublikował artykuł (De Groene Amsterdammer). Potem Parcival odkrył, iż G. Soros kupił w ten sam sposób kolejne 500 domów w Holandii, tym razem od właścicieli prywatnych. W pozwie pełnomocnik G. Sorosa domagał się od niego m.in. 100 000 euro za utrzymywanie dostępu do artykułów na ten temat online,  kolejnych 5 tysięcy  euro, jeśli nie będą one usunięte z wyszukiwarki Google i 25 tysięcy euro, jeśli informacje o nich nie będą usunięte z mediów społecznościowych, a notariusz , który przeprowadzał te transakcje domagał się odszkodowania 50 tysięcy euro. Wyrok sądu oddalił od dziennikarzy wszystkie zarzuty,  potwierdzając zawarte w nich informacje i fakty, ale to nie zakończyło sprawy. Była ona przedmiotem analiz  w parlamencie i ministerstwie sprawiedliwości po tym jak Parcival Weijnen zadawał publicznie pytanie, dlaczego organy regulacyjne nie interweniowały w umowy mieszkaniowe zawierane przez  George’a Sorosa?  Były notariusz, a obecnie już przedsiębiorca z branży nieruchomości żąda teraz, aby autorzy tych artykułów zapłacili mu 120 000 euro odszkodowania. Jeśli tego nie zrobią, zapowiada im wytoczenie   nowych procesów sądowych, w których będzie domagał się od nich nawet miliona euro. Najgorszy w tym wszystkim jest dla mnie stres, co robić, jeśli faktycznie miałbym zapłacić tak wielkie sumy , jak ma to wytrzymać moja rodzina – mówił w czasie konferencji Parcival Weijnen.

W kwietniu 2024 roku weszła w życie unijna Dyrektywa anty-SLAPP, która jest odpowiedzią na zjawisko pozywania dziennikarzy, aktywistów czy naukowców za krytykę osób wpływowych czy nagłaśnianie nadużyć władzy. Kraje członkowskie, w tym Polska, mają obecnie dwa lata na jej implementację do swoich systemów prawnych. Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich chce aktywnie włączyć się w prace nad tworzeniem prawa anty -SLAPP w naszym kraju. W ostatnich latach  za pośrednictwem CMWP SDP  Stowarzyszenie wielokrotnie protestowało przeciwko wykorzystywaniu wymiaru sprawiedliwości w tłumieniu wolności słowa m.in. poprzez prowadzenie procesów typu SLAPP przeciwko dziennikarzom.  W latach 2018-2024 swoim monitoringiem CMWP SDP objęło około 80 spraw tego typu. W większości z nich w imieniu CMWP SDP wysłaliśmy opinię Amicus Curiae do sądu wspierając dziennikarzy i media w tych procesach.

W swoim przemówieniu inauguracyjnym Bjørn Berge, zastępca sekretarza generalnego Rady Europy  powiedział: nasze nowe zalecenia, nasze działania i ta konferencja stanowią łącznie przejaw naszej determinacji, aby zrobić wszystko, aby dziennikarze, naukowcy i autorzy mogą wykonywać swój zawód bez przeszkód i przeszkód dla wolności mediów i wolności słowa. 

W czasie konferencji został także przedstawiony Raport na temat procesów typu SLAPP w 41 krajach . W poprzednim było to 29 krajów. Wynika z niego, że w 2023 r. Autorzy Raportu z Koalicji przeciwko SLAPP-om w Europie (CASE) zarejestrowali i opisali 166 procesów tego typu. Statystyka ta prowadzona jest od 2010 roku. Pod względem liczby opisanych spraw z lat 2010 -2024 Polska jest na niechlubnym pierwszym miejscu w tym Raporcie (135 opisanych spraw). Kolejne miejsca zajmuje Malta, Francja i Słowacja.

W konferencji wzięła udział także Dominika Ziętara, doradca ministra sprawiedliwości ds. polityczno-prawnych. Zapewniła ona , iż Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi „intensywne działania, aby wdrożyć unijną dyrektywę anty-SLAPP oraz zalecenia Rady Europy, które mają na celu ochronę wolności słowa i niezależności mediów”.  Podczas Europejskiej Konferencji Przeciwko SLAPP, reprezentująca Polskę Dominika Ziętara przedstawiła kluczowe zmiany prawne, które mają ograniczyć nadużycia SLAPP – strategicznych pozwów służących zastraszaniu i tłumieniu krytyki.  Najważniejsze założenia tych zmian to :

  1. Nowe prawo będzie obejmować wszelkie sprawy cywilne, w tym postępowania dotyczące stosowania środków tymczasowych, zabezpieczeń oraz roszczeń wzajemnych.
  2. Przepisy obejmą zarówno postępowania krajowe, jak i transgraniczne.
  3. Wprowadzone zostanie nowe pojęcie SLAPP-u, określane jako sprawa cywilna, której głównym celem jest ograniczenie, zakłócenie lub penalizacja debaty publicznej, a nie dochodzenie rzeczywistego prawa.
  4. W przypadku uznania sprawy za SLAPP, sąd będzie miał możliwość nałożenia na powoda kary finansowej.
  5. Projekt przewiduje przyspieszone procedury rozpatrywania spraw SLAPP, aby zapewnić ich sprawne i szybkie rozwiązanie.
  6. Organizacje pozarządowe będą mogły brać udział w postępowaniach dotyczących SLAPP, co wzmocni wsparcie dla osób dotkniętych tego rodzaju pozwami.
  7. Wprowadzona zostanie opcja zobowiązania powoda do wniesienia kaucji na pokrycie kosztów prawnych, aby ograniczyć nieuzasadnione roszczenia.
  8. Planowane jest również wprowadzenie odrębnego trybu rozliczania kosztów sądowych, który zapewni, że koszty sądowe będą adekwatne do rynkowych realiów.

Dominika Ziętara nie wypowiedziała się jednoznacznie kiedy i w jaki sposób Minister Sprawiedliwości podejmie działania, by usunąć z polskiego Kodeksu karnego artykuł 212, na podstawie którego wytacza się wiele procesów typu SLAPP. Z Polski jednym z panelistów była także Joanna Szymańska z  międzynarodowej organizacji Article 19.

Celem konferencji w Strasburgu  była promocja i przedstawienie nowo przyjętych instrumentów prawnych szerszej publiczności, zwrócenie uwagi na ramy prawne i polityczne, a także inne inicjatywy rządowe, które pomogą we wdrażaniu i transpozycji takich standardów na szczeblu krajowym. Ponadto konferencja przedstawi zeznania osób objętych i ofiar SLAPP oraz przedstawi pracę CASE i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie w zakresie zwalczania SLAPP.

Wystąpienie Jolanty Hajdasz, prezesa SDP i dyrektor CMWP SDP przekazane organizatorom konferencji , przedstawione na niej w czasie dyskusji , Strasburg 14.11.24 :

„Bardzo się cieszę że mogę uczestniczyć w tej konferencji, w pierwszej, dwa lata temu 2022 uczestniczyłam zdalnie. Reprezentuję Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, największą i najstarszą organizację dziennikarską w Polsce. SDP  od wielu lat wspiera dziennikarzy w Polsce w procesach typu SLAPP. SDP powołało i finansuje Centrum Monitoringu Wolności Prasy, instytucję, która w praktyce broni wolności słowa zgodnie z art. 19 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W ostatnich latach wielokrotnie protestowaliśmy przeciwko wykorzystywaniu wymiaru sprawiedliwości w tłumieniu wolności słowa m.in. poprzez prowadzenie procesów typu SLAPP przeciwko dziennikarzom.  W latach 2018-2024 swoim monitoringiem objęliśmy około 80 spraw tego typu. W  wielu z nich w imieniu CMWP SDP wysłaliśmy opinię Amicus Curiae do sądu wspierając dziennikarzy i media w tych procesach.  Ale o sprawach ,  którymi się zajmujemy nie piszą media mainstreamowe , nie chcą się nimi zajmować także największe organizacje pozarządowe w Polsce. Tymczasem w Polsce można ukarać dziennikarza karą prawie 20 tysięcy Euro  za zniesławienie  jednym artykułem kilkunastu osób, których on nigdy imiennie nie opisywał w swojej publikacji, stało się to teraz w 2024 roku .  Można  skazać dziennikarza za wysłanie pytań mailem do rzecznika prasowego publicznej instytucji, sądu. Ten proces jeszcze trwa . Można skazać prawomocnie powszechnie szanowanego i znanego dziennikarza śledczego, który dziś ma 85 lat za jedno zdanie wypowiedziane w jednym felietonie, bo skrytykował ważnego prokuratora.  Dlaczego te sprawy nie są przedmiotem analiz organizacji anty SLAPP ? Dlatego, że ci dziennikarze reprezentują media prawicowe, konserwatywne , które często krytykują poprawność polityczną i lewicowe poglądy. W takich krajach jak Polska jest to bardzo widoczne. Państwa działalność  anty SLAPP jest ważna dla wszystkich dziennikarzy w Europie. Dlatego chcę zaapelować o większy pluralizm i włączenie do agendy i europejskich raportów także spraw dotyczących prawej , konserwatywnej strony sceny politycznej. Procesy typu SLAPP dotyczą wielu dziennikarzy, nie tylko liberalnych i lewicowych. Apeluję, by zacząć je także dostrzegać.”